Geschiedenis van Leonardo’s Laatste Avondmaal

Meesterstuk in Milaan

Het Laatste Avondmaal dat Leonardo da Vinci tussen 1495 en 1497 schilderde voor de eetzaal van het klooster Santa Maria delle Grazie in Milaan werd onmiddellijk door zijn tijdgenoten uitbundig geprezen. Wat een meesterstuk. Geweldig. Dit was nog nooit vertoond. Nog nooit eerder waren de gebaren en emoties van de discipelen zo levensecht geschilderd. De discipelen die Leonardo schildert zijn mensen, die je zo maar in Milaan op straat tegen zou kunnen komen. Echte mensen dus, mensen van vlees en bloed, mensen zoals u en ik. Leonardo beeldt niet het tot dan toe gangbare moment uit waarop Jezus het brood breekt. Nee, Leonardo kiest voor het dramatische moment waarop Jezus sprak: ‘Een van jullie zal mij verraden.’

Heftige reacties

De discipelen reageren heftig met de meest uiteenlopende gebaren en reacties. Ze geven blijk van hun schrik, ontzetting, verbazing en ongeloof. Dit kan niet waar zijn! Waarom zegt hij zoiets vreselijks. Daarom verheft uiterst links Bartholomeus zich opgewonden van zijn stoel. En ook de discipelen rechts van Jezus geven blijk van hun heftige emoties. Slechts Johannes, links van Jezus, lijkt met gevouwen handen en neergeslagen ogen in contemplatie verzonken te zijn. Of zou hij deze onrustbarende woorden van Jezus zelfs niet gehoord hebben? Zijn ze niet aan hem besteed. Dat geldt zeker niet voor Judas die naast Johannes zit, geschrokken leunt hij achterover, de geldbuidel met het verradersloon in zijn rechterhand. Stoot hij ook nog het zoutvat om, stom, stom, stom. Hoe weet Jezus dat hij hem verraden heeft. Petrus steekt verontwaardigd zijn hoofd tussen Judas en Johannes naar voren. Wat? Verraden? Wie? Arm in de zij. Wie durft. Kom maar op, hij zal hem wel eens even mores leren. In zijn rechterhand flikkert onheilspellend het mes waarmee hij later het oor van een soldaat zal afhakken.

Rust van gedekte tafel

De nu ontstane onrust aan tafel staat in schril contrast met de rust van de gedekte tafel. Leonardo schept ook daarin zijn vertolking van deze gebeurtenis. Het ziet er allemaal zo mooi uit, een plaatje is het, echt waar. Het ruim zes meterlange witte linnen tafellaken met de blauwe ingeweven strepen bedekken de schragentafel. Natuurlijk is de tafel gedekt met wit linnen. Je gaat toch niet van een ruw houten tafel eten. Dat doet immers niemand. Fijn dat er zo’n mooi lang tafellaken beschikbaar was. Kijk hoe mooi de scherpe vouwen een regelmatig patroon vormen in het tafellaken. Leonardo heeft een knoop gelegd in de uiteinden van het kleed, zodat het niet op de grond valt en niet vuil kan worden. Of,… is het een verwijzing naar zijn naam? Hij heeft veel gevoel voor het juiste decorum. Zie wat een rust daar van uit gaat, zo’n fijn wit tafellaken. En heus, er is genoeg te eten, er is brood en vis voor iedereen en een lekker glas wijn.

Nu zitten ze met de gebakken peren. Weg fijne sfeer aan tafel. Verrader? Een van hen een verrader? Maar wie dan. Lieve hemel hoe gaat dit aflopen.

Inspiratiebron 

Dit Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci is eeuwenlang een onuitputtelijke inspiratiebron geweest voor schilders, prentenmakers… en ook voor wevers. Geen enkel ander werk van hem is aanleiding geweest voor zoveel interpretaties en zoveel navolgingen. Al heel snel werd het zelfs op ware grootte nageschilderd voor het klooster van Tongeren in België. Er zijn tientallen prenten in omloop gebracht. Het werd ook in andere technieken omgezet, van houtsnijwerk en in zilver gedreven tot kruissteek borduurwerk.

Avonsmaalsdamast

Vanaf 1850 weefden Nederlandse fabrikanten deze voorstelling in damast voor gebruik in de kerken en voor particulieren thuis. Dat gebeurde voor zowel de Katholieke als de verschillende Protestantse kerken. Op de Nationale Tentoonstelling in Haarlem in 1861 was zelfs een zijden tafellaken met een voorstelling van Het Laatste Avondmaal naar Leonardo te zien.

In de twintigste eeuw ging Gerard Johan Burgers, eigenaar van Linnenweverij Van Hoogerwou uit Boxtel, zelf naar Milaan en Tongeren om Het Laatste Avondmaal te bekijken en maakte hij er zelf een nieuwe tekening van die vertaald werd naar een voorstelling die in damast geweven kon worden.

In Sanny’s privé collectie zijn vijf verschillende tafellakens van Het Laatste Avondmaal. Dat betekent dat er vijf keer heel veel werk is verzet voor een tekening omgezet kon worden naar een weefsel. Voor Sanny’s collectie Dutch Design Damask heeft Willem van ‘t Riet de tekening gemaakt die nu weer in het Avondmaalsdamast geweven wordt.